Piaget’e göre Bilişsel Gelişimin Temel Kavramları
piaget uyumsama özümleme uyumsama nedir özümseme
Şema: Bireyin çevresindekileri tanımak için zihninde oluşturduğu algı çerçevesidir. Şema, yeni gelen bilginin yerleştirileceği bir çerçevedir. Örgütlenmiş davranış ve düşünce kalıplarıdır. En temel zihinsel yapıdır. Bilginin yerleştirileceği çerçevedir. Bireyin öğrenme aracıdır. Bebeğin doğduğunda ilk şeması reflekslerdir. Bunlar emme, yakalama gibi basit şemalardır. Daha sonra görme, işitme, tutma, vurma, ve itme şemalarını gelişir.
Özümleme Dengesizlik “Uyma” Dengele(n)me >Şema
Özümleme: Mevcut olan bilişsel yapılarda (şemalarda) çevreye uyumu sağlayan bilişsel süreçtir. Çocuğun karşılaştığı bir durumu ya da bilgiyi kendisinde daha önce varolan bilişsel yapı içine alma sürecidir. Karşılaştığı durumu anlamlandırma.
Dengesizlik: Yeni durumu açıkladığımız şemalar bu duruma uygun değilse kişinin içine düştüğü durum.
Uyma/Uyumsama/Düzenleme: Yeni şemaların oluşturulması ya da daha önceki şemaların kapsamının değiştirilmesidir. Ya da mevcut şemayı yeni durumlara, objelere, olaylara göre yeniden biçimlendirme sürecidir. Eylem söz konusu. İlk defa kaplan gören bir çocuğun zihnindeki şemayı, hızlı koşan, dört ayaklı, yırtıcı bir hayvan şeklinde geliştirerek kaplanı öğrenmesi. 3 yaşındaki Ali, dedesinin çiftliğine ziyarete gider. O zamana kadar tek tanıdığı hayvan köpektir. Çiftlikteki koyunları gördüğünde, “aaa köpek” diye bağırır. Dedesi, gördüklerinin köpek olmadığını, koyun olduğunu anlatır. Ahmet, koyun ile köpek arasındaki farkı anlar yeni bir şema geliştirir. Nesnel gerçeğin içselleştirilmesi, uymadır. 6 aylık bir bebek önceden haberi olmadan rastgele beşiğinin üzerindeki çubuğu çekmiş ve müzik çalmıştır, bu durum çocuğun hoşuna gitmiştir. 1,5 yaşına gelen bebek artık bu çubuğu bilerek çekmiştir bu durum da uyumsama’dır.
Dengeleme: Özümleme ve uyumsama süreçlerin birbiriyle etkileşimi sonucu dengeleme olur. Birey yeni karşılaştığı bir bilgi ya da durumla, kendisinde önceden var olan bilgi ve deneyimleri arasında ilişki kurarak denge durumuna ulaşır/öğrenir. Kişinin kurduğu daha üst düzey bir denge. Özümleme ve uymanın bir sonucudur. Dengeleme biraz daha geneldir. İçine düştüğümüz yeni durum, günlük hayatta kullanma, değişmeler. Daha önceleri tabure kullanarak keklere ulaşan bir çocuk o gün tabureyi bulamamıştır, fakat bir boş kutu bulup aynı iş için kullanmış ve keklere ulaşmayı başarması gibi.
Bu sürecin oluşmasını sağlayan insanın 2 temel öğesi vardır.
1. Adaptasyon (uyum): Hepimiz çevreye uyum sağlama çabasıyla dünyaya geliriz. Özümleme, dengesizlik, uyma/dengeleme/uyumsama, dengelemesürecini kapsar.
2. Örgütleme: Kazandığımız şemaları birbiriyle tutarlı olacak şekilde zihnimize yerleştirme. Taş denilince canlı varlıklar içine almayız. Piaget’e göre, süreçleri sistematik ve tutarlı bütünlükler haline getirerek birleştirme eğilimidir.
Örnek: Hayatında ilk defa kaplan gören bir çocuk onu zihnindeki mevcut şemasındaki kedi olarak tanımlar (özümleme). Daha sonra yeni yaşantı ve etkileşimle (kaplanın büyük olduğu, daha hızlı koştuğu vb.) birlikte yeni bir kaplan şeması oluşturur (uyma/uyumsama).
Birey karşılaştığı yeni bilginin oluşturduğu dengesizliğini gidermek için öğrenme sürecine girer.Bilgileri, olayları ve süreçleri sistematik ve tutarlı hale getirmek için birleştirme eğitimi örgütleme şeklinde gerçekleşir. Piaget, bilişsel gelişimi biyolojik ilkelere göre açıklamıştır. Bireyi bilgi kazanma sürecinde aktif olarak kabul etmiştir. Zihin gelişimini etkileyen faktörler: Olgunlaşma, yaşantı, kültürel aktarım, dengelenme.
1. Olgunlaşma: Olgunlaşma bilişsel gelişimi etkiler. Yani bilişsel gelişim kalıtımsal olarak programlanmıştır. Biyolojik bir kavramdır. Yaşa bağlı değişmelerle ortaya çıkar. Piaget’e göre olgunlaşma önce fiziksel büyüme ile ilgilidir. Fiziksel büyüme de zihinsel gelişimi sağlar. Örneğin; okuma – yazma davranışının kazanılması için önce belirli bir yaşa ulaşmak gerekmektedir. Yani organizma boy ve kilo olarak fiziksel büyümesini tamamlamak zorundadır. Yaklaşık 6. ve 7. yaşlarda da zihinsel (zeka) faaliyetleri gelişerek okuma – yazma davranışları öğrenilme düzeyine ulaşılır.
2. Yaşantı: Zihin gelişimi kişinin geçirdiği yaşantı zenginliği ile ilişkilidir. Yaşantı zihinsel gelişimi artırır. Çocuklar yaşantıları ve çevreyle etkileşimleri sonucunda gelişirler. Örneğin; çocuğun arılara ilişkin bir şema geliştirebilmesi için arıları görmesi gerekir. Anne, baba ve öğretmenlerin çocuklara zengin etkileşimli ortamlar hazırlamaları gerekmektedir. Bilişsel gelişim için olgunlaşma tek başına yeterli değil.
3. Kültürel Aktarım: Bizim içinde yetiştiğimiz kültür, bilişsel yeteneklerimiz etkiler.
4. Dengeleme: Herkesin kurduğu denge farklı olabilir. Bireysel farklılıklar olabilir.
Biliş: Bilgiyi nasıl organize edeceğimizi, düzenleyeceğimizi, biçimini nasıl değiştireceğimizi gösteren eyleme denir.
Piaget, zihin gelişiminde “olgunlaşmaya” önem verir.
Piaget’e göre Bilişsel Gelişimin Temel Kavramları
Şema: Bireyin çevresindekileri tanımak için zihninde oluşturduğu algı çerçevesidir. Şema, yeni gelen bilginin yerleştirileceği bir çerçevedir. Örgütlenmiş davranış ve düşünce kalıplarıdır. En temel zihinsel yapıdır. Bilginin yerleştirileceği çerçevedir. Bireyin öğrenme aracıdır. Bebeğin doğduğunda ilk şeması reflekslerdir. Bunlar emme, yakalama gibi basit şemalardır. Daha sonra görme, işitme, tutma, vurma, ve itme şemalarını gelişir.
Özümleme Dengesizlik “Uyma” Dengele(n)me >Şema
Özümleme: Mevcut olan bilişsel yapılarda (şemalarda) çevreye uyumu sağlayan bilişsel süreçtir. Çocuğun karşılaştığı bir durumu ya da bilgiyi kendisinde daha önce varolan bilişsel yapı içine alma sürecidir. Karşılaştığı durumu anlamlandırma.
Dengesizlik: Yeni durumu açıkladığımız şemalar bu duruma uygun değilse kişinin içine düştüğü durum.
Uyma/Uyumsama/Düzenleme: Yeni şemaların oluşturulması ya da daha önceki şemaların kapsamının değiştirilmesidir. Ya da mevcut şemayı yeni durumlara, objelere, olaylara göre yeniden biçimlendirme sürecidir. Eylem söz konusu. İlk defa kaplan gören bir çocuğun zihnindeki şemayı, hızlı koşan, dört ayaklı, yırtıcı bir hayvan şeklinde geliştirerek kaplanı öğrenmesi. 3 yaşındaki Ali, dedesinin çiftliğine ziyarete gider. O zamana kadar tek tanıdığı hayvan köpektir. Çiftlikteki koyunları gördüğünde, “aaa köpek” diye bağırır. Dedesi, gördüklerinin köpek olmadığını, koyun olduğunu anlatır. Ahmet, koyun ile köpek arasındaki farkı anlar yeni bir şema geliştirir. Nesnel gerçeğin içselleştirilmesi, uymadır. 6 aylık bir bebek önceden haberi olmadan rastgele beşiğinin üzerindeki çubuğu çekmiş ve müzik çalmıştır, bu durum çocuğun hoşuna gitmiştir. 1,5 yaşına gelen bebek artık bu çubuğu bilerek çekmiştir bu durum da uyumsama’dır.
Dengeleme: Özümleme ve uyumsama süreçlerin birbiriyle etkileşimi sonucu dengeleme olur. Birey yeni karşılaştığı bir bilgi ya da durumla, kendisinde önceden var olan bilgi ve deneyimleri arasında ilişki kurarak denge durumuna ulaşır/öğrenir. Kişinin kurduğu daha üst düzey bir denge. Özümleme ve uymanın bir sonucudur. Dengeleme biraz daha geneldir. İçine düştüğümüz yeni durum, günlük hayatta kullanma, değişmeler. Daha önceleri tabure kullanarak keklere ulaşan bir çocuk o gün tabureyi bulamamıştır, fakat bir boş kutu bulup aynı iş için kullanmış ve keklere ulaşmayı başarması gibi.
Bu sürecin oluşmasını sağlayan insanın 2 temel öğesi vardır.
1. Adaptasyon (uyum): Hepimiz çevreye uyum sağlama çabasıyla dünyaya geliriz. Özümleme, dengesizlik, uyma/dengeleme/uyumsama, dengelemesürecini kapsar.
2. Örgütleme: Kazandığımız şemaları birbiriyle tutarlı olacak şekilde zihnimize yerleştirme. Taş denilince canlı varlıklar içine almayız. Piaget’e göre, süreçleri sistematik ve tutarlı bütünlükler haline getirerek birleştirme eğilimidir.
Örnek: Hayatında ilk defa kaplan gören bir çocuk onu zihnindeki mevcut şemasındaki kedi olarak tanımlar (özümleme). Daha sonra yeni yaşantı ve etkileşimle (kaplanın büyük olduğu, daha hızlı koştuğu vb.) birlikte yeni bir kaplan şeması oluşturur (uyma/uyumsama).
Birey karşılaştığı yeni bilginin oluşturduğu dengesizliğini gidermek için öğrenme sürecine girer.Bilgileri, olayları ve süreçleri sistematik ve tutarlı hale getirmek için birleştirme eğitimi örgütleme şeklinde gerçekleşir. Piaget, bilişsel gelişimi biyolojik ilkelere göre açıklamıştır. Bireyi bilgi kazanma sürecinde aktif olarak kabul etmiştir. Zihin gelişimini etkileyen faktörler: Olgunlaşma, yaşantı, kültürel aktarım, dengelenme.
Piaget[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...]’e Göre Bilişsel Gelişim Süreci 4 Öğeyle Gerçekleşir
1. Olgunlaşma: Olgunlaşma bilişsel gelişimi etkiler. Yani bilişsel gelişim kalıtımsal olarak programlanmıştır. Biyolojik bir kavramdır. Yaşa bağlı değişmelerle ortaya çıkar. Piaget’e göre olgunlaşma önce fiziksel büyüme ile ilgilidir. Fiziksel büyüme de zihinsel gelişimi sağlar. Örneğin; okuma – yazma davranışının kazanılması için önce belirli bir yaşa ulaşmak gerekmektedir. Yani organizma boy ve kilo olarak fiziksel büyümesini tamamlamak zorundadır. Yaklaşık 6. ve 7. yaşlarda da zihinsel (zeka) faaliyetleri gelişerek okuma – yazma davranışları öğrenilme düzeyine ulaşılır.
2. Yaşantı: Zihin gelişimi kişinin geçirdiği yaşantı zenginliği ile ilişkilidir. Yaşantı zihinsel gelişimi artırır. Çocuklar yaşantıları ve çevreyle etkileşimleri sonucunda gelişirler. Örneğin; çocuğun arılara ilişkin bir şema geliştirebilmesi için arıları görmesi gerekir. Anne, baba ve öğretmenlerin çocuklara zengin etkileşimli ortamlar hazırlamaları gerekmektedir. Bilişsel gelişim için olgunlaşma tek başına yeterli değil.
3. Kültürel Aktarım: Bizim içinde yetiştiğimiz kültür, bilişsel yeteneklerimiz etkiler.
4. Dengeleme: Herkesin kurduğu denge farklı olabilir. Bireysel farklılıklar olabilir.
Biliş: Bilgiyi nasıl organize edeceğimizi, düzenleyeceğimizi, biçimini nasıl değiştireceğimizi gösteren eyleme denir.
Piaget, zihin gelişiminde “olgunlaşmaya” önem verir.
