Yapilarina GÖre TÜrkÜler

[*MeleK*]

boyuna bak boyuna bak yosmanın yosmanın yapılarına göre türküler çıra çaktım yanmadı türküsünün yöresi çıra çaktım yanmadı yöresi


Türkülerin belirli bir şekli yoktur. İki mısralı türküler olabildiği gibi koşma, mani tarzında yahut bentlerle kurulmuş türküler de vardır. Koşma yahut mani olarak bildiğimiz şekiller türkü nağmesiyle söylendiğinde adı geçen şiirlerden ayrılır. Çünkü halk, ezgi ile söylediği parçaları türkü olarak niteler. Koşmalar bilindiği gibi söyleyeni belli şiir türleridir. Ne var ki, halkın benimsediği bazı parçalar zamanla anonimleşir ve türkü olarak varlığını sürdürür. Daha ziyade kadınlardan oluşan türkü yakıcıları, bildiği koşma, mani hatta semaî ve destandan birtakım parçalar alarak onu uygun bir ezgi ile terennüm eder. Şekil ve konu birliğinden uzak pek çok türkünün ortaya çıkış sebebi bundan kaynaklanmıştır. Sözgelişi; "Karanfil oylum oylum" manisiyle başlayan ve diğer karanfilli manilerle devam ettirilen fakat farklı ezgi ile söylenmiş bir hayli türkü vardır.

Türkülerin bentlerine çoğu zaman mısra sayıları farklı olan bağlantılar getirilir. Ancak bentlerle bağlantıların hece sayıları eşit olmayabilir. Bağlantılar genel olarak anlamlı sözlerden ibaret olmakla beraber, çeşitli ünlemleri de ihtiva eder.
Az da olsa bazı türkülerde, yapı bakımından bozukluk ve düzensizlikler görülür. Sözgelişi, aynı türküde hem dörtlük hem de beşlik şekle rastlanılabilir. Bunun yanında türkünün hece sayılarında da eşitsizlikler görülebilir. Ordu'nun Öceli köyünde söylenen kına türküsünde böyle bir özellik vardır.

Çambaşına çıktım çıram yanmadı
Dört köşeme baktım kimsem kalmadı
Küçük kardaşa mektup yazdım aynı gelmedi
Sazak da yellere ev yapma o batar gider
Uzak yerlere kız verme o da yiter gider

Ağlama bacım ağlama yarın gülersin
Dokuz aydan sonra beşik belersin
Anam gidiyorum evin şen olsun
Babam gidiyorum evin şen olsun 20

Yapı bakımından türkülerin arıza göstermesi; bazı mısraların zamanla unutulması yahut, halkın türküye birtakım ilavelerde bulunarak bünyesinde değişikliğe yol açmasıyla açıklanabilir.


1. BENTLERİ BİR MISRA OLAN TÜRKÜLER

a. Bağlantıları dört mısra (veya mani) olan türküler

KIRMIZI KURDELE

Kırmızı kurdele kör olasın Emine
İndim derelerine
Bilmem nerelerine
Canım kurban olsun
Candan sevenlerine

Yavrum da sana ipek mendil alayım
Bağlantı

Yavrum da sana melez köynek alayım
Bağlantı

Yavrum da sana kalıc pötin alayım
Bağlantı 21


b. Bağlantıları yedi mısra olan türküler

Sayıları çok azdır. Tespit ettiğimiz örneğin bağlantı kısmı yedi mısradan oluşmaktadır.

KIZIM SANA FİSTAN ALDIM

Kızım sana fistan aldım vardı m'ola oy oy
Kim göndermiş onu
Ben gönderdim onu
Ben almadım onu
Beşikleri çamdan
Yuvarlandı damdan
Seni zalımın oğlu
Vazgeçmedin benden

Kızım sana terlik aldım vardı m'ola oy oy
Bağlantı

Kızım sana rastık aldım vardı m'ola oy oy
Bağlantı 22


TOKAT'A GİDEMİYOM YARİM SANA FİSTAN ALAYIM

Tokat'a gidemiyom yarim sana fistan alayım
Ah nerelerine nerelerine
Bilmiyon mu kömür gözlüm
Aha buralarıma buralarıma
Fadime'm fistan kırmalar
Ceviz dalı ırgalar
Sevdiğini gören kızlar
Sağını da solunu ırgalar

Tokat'a gidemiyom yarim sana potin alayım
Bağlantı

Tokat'a gidemiyom yarim sana çorap alayım
Bağlantı 23


2. BENTLERİ İKİ MISRA OLAN TÜRKÜLER

Temeli iki mısradan meydana gelen türkülerdir. Ayrıca birtakım bağlantılar / kavuştaklar da alabilirler. Başlıca şekilleri şunlardır:

a. Sadece iki mısradan oluşan türküler

Kafiye düzenleri aa, bb, cc, dd... yahut aa, ba, ca, da, ea şeklindedir.


TÜRKÜ

Hamsi kurban o göze Atarlar barabati
Baş dalarsın göze Alurlar seni yüze

Korlar seni kayuğa Biz de seni aluruk
Satarlar seni bize Sererük seni köze

Bir kusurcuğun vardur
Çok su içersun bize 24

Bu tip türkülerde nadir de olsa tek ikinci mısraı bağlantı gibi aynen tekrarlanan türkülere de rastlanılır.


BAYBURT DAĞLARINDA

Bayburt dağlarında tabakam kaldı
Şen ol Bayburt şen ol sende nem kaldı

Bayburt dağlarında kunduram kaldı
Şen ol Bayburt şen ol sende nem kaldı

Bayburt dağlarında mendilim kaldı
Şen ol Bayburt şen ol sende nem kaldı

Bayburt dağlarında tabancam kaldı
Şen ol Bayburt şen ol sende nem kaldı 25


b. Bağlantıları bir mısra olan türküler

Kafiye düzenleri aa-b, cc-b, dd-b, ee-b şeklindedir. Bağlantı mısralarda genellikle aynı sözler tekrar edilir.


ÇANAKKALE TÜRKÜSÜ

Çanakkale içinde vurdular beni
Ölmeden mezara koydular beni
Of gençliğim eyvah

Çanakkale içinde aynalı çarşı
Ana ben gidiyom düşmana karşı
Of gençliğim eyvah

Çanakkale içinde bir uzun selvi
Kimimiz nişanlı kimimiz evli
Of gençliğim eyvah

Çanakkale içinde bir dolu testi
Analar babalar umudu kesti
Of gençliğim eyvah 26


c. Bağlantıları iki mısra olan türküler

aa-bb, cc-bb, dd-bb, ee-bb şeklinde kafiyelenirler. Bu arada bb olarak gösterilen bağlantı sözleri, aynen tekrarlanan sözlerdir.


TELGRAFIN TELLERİNE

Telgrafın tellerine kuşlar mı konar
Herkes sevdiğine (yavrum) böyle mi yanar
Gel yanıma yanıma da yanıbaşıma
Şu gençlikte neler geldi garip başıma

Telgrafın direkleri semaya bakar
Senin o güzel gözlerin çok canlar yakar
Bağlantı

Telgrafın tellerini arşınlamalı
Yar üstüne yar seveni kurşunlamalı
Bağlantı

Telgrafın direkleri semaya karşı
Gel güzelim barışalım düşmana karşı
Bağlantı 27


ç. Bağlantıları üç mısra olan türküler

Bentler kendi arasında kafiyelidir. bağlantı sözleri her bentten sonra aynen tekrarlanır.


AŞAĞIDAN GELİYOR TÜRKMEN KOYUNU

Aşağıdan geliyor Türkmen koyunu aman aman
Selviye benzettim yarin boyunu amanın yandım
Amanın amanın amanın yandım
Tiridine tiridine tiridine bandım
Bedava mı sandın para verdim aldım

Sabahleyen erken çifte giderken aman aman
Öküzüm torbadan düştü gördün mü amanın yandım
Bağlantı

Manda yuva yapmış söğüt dalına aman aman
Yavrusunu sinek kapmış gördün mü amanın yandım
Bağlantı 28


d. Bağlantıları dört mısra olan türküler

Kafiyeleri aa-bbbc, dd-bbbc, ee-bbbc düzenindedir. Bağlantı sözleri aynen tekrarlanabileceği gibi, farklı sözlerden de oluşabilir. Bağlantı sözleri muhtelif maniler de olabilir.

Türkünün bent kısmı ile bağlantı kısımlarının hece sayıları aynı olmayabilir.

FIRAT KENARI

Fırat kenarının ince dumanı
Dağlara yayılır seher zamanı
Bülbül ne ararsın yuvan mı yoktur
Yoksa benim gibi baban mı yoktur
Zaten yetimlerin gözyaşı çoktur
Gel ağlayalım karşı karşıya

Fırat kenarında kamışlar sazlar
Sinemin yarası her zaman sızlar
Bülbül ne ararsın yuvan mı yoktur
Yoksa benim gibi baban mı yoktur
Zaten yetimlerin gözyaşı çoktur
Gel ağlayalım karşı karşıya 29


ELİF

Elif çıkmış pencereden el eder
Kaşları değil gözleri beni del'eder
Elif'im gel gel
Güzelim gel gel
Nazlı da yarim
Sallan da gel gel

Elif kızın yeni de gördüm yüzünü
Duman sandım şalvarının tozunu
Elif'im gel gel
Güzelim gel gel
Nazlı da yarim
Sallan da gel gel 30


e. Bağlantıları beş mısra olan türküler

HANİ BENİM ELLİ DİRHEM KESTANEM

Hey hey Hani benim elli dirhem kesdenem
Konyalı'dan başkasını istemem
Yar yar Konyalı'm yürü
Yörü yavrum yürü
Saçlarını sürü
Şimdi burdan geçti
Konyalı'nın biri

Hey hey Hani benim elli dirhem pırasam
Mumlar yaksam Konyalı'yı arasam
Bağlantı 31


f. Bağlantıları altı mısra olan türküler

DONDURMAM BUZ

Dondurmam buz gibi buz
Şeker mi yoksa karpuz
Alâ çiçekli dondurmam
Yok mu tadına bakan
Alâ vişneli dondurmam
Mini mini hanımlara
Sevdalı beylere
Parasını almadan tattırmam

Dondurmam kaymaklı Dondurmacı top attı
Yiyin bakın pek tatlı Bin lira borca battı
Bağlantı Bağlantı 32


g. Bağlantıları yedi mısra olan türküler

BASTIMDA KIRILDI İĞDENİN DALI

Bastım da kırıldı iğdenin dali vay dali
Kötüye düşenin böyl'olur hali diller
Diller oynaksın diller
Diller kaymaksın diller
Diller açılsın güller
Güller açılsın kollar
Kollar ne bilsin eller
Eller narinay ninay nay
Narinay narinay ninay nay

Arabacı arabanı koş getir koş getir
Ben ölüyom mezarıma taş getir diller
Bağlantı

Arabacı arabanı yillendir yillendir
Şeker al da şu bebeyi dillendir diller
Bağlantı

Sabahınan esen seher yeli mi yelimi
Benim gönlüm divane mi deli mi diller
Bağlantı 33


h. Bağlantıları sekiz ve daha fazla mısra olan türküler

Bağlantı kısımları iki ayrı maninin ardarda söylenmesiyle meydana getirilmiş türkülerdir.

MANİSA'YLA BERGAMA'NIN ARASI

Manisa'yla Berga'manın arası
Yaktı da beni kaşlarının arası
Kara kara kargalar
Ceviz dalın ırgalar
On beşine basan kız
Sevdiğine el sallar
Yelek de diktim giymedi
Diktiğime değmedi
Sağolası anam da babam
Sevdiğime vermedi

Manisa'yla Bergama'nın askeri
Ben yolcuyum yolları bana gösterin
Bağlantı 34


KIZIN ADI DUDU

Kızın adı Dudu a canım aman
O da güzellerin adı sürmelim aman
Gel gel barışalım
Tenhada buluşalım
Biraz konuşalım
Şimidan şimidan şimidan dan
Gel arkamdan arkamdan
Kız alacaksan al beni
Annen baban duymadan
Gel gel gel Ayşe
Şeker değil bal Ayşe
N'olur bize gidelim
Ah aramızı bul Ayşe'm

Kızın adı Ayşe a canım aman
Benleri var köşe köşe sürmelim aman
Bağlantı

Kızın adı Durdu a canım aman
O da güzellerin kurdu
Bağlantı 35


ı. Bağlantıları mısra sonlarında ve mısra aralarında olan türküler

Türkünün temeli beyitlerden oluşur ve her beyit kendi arasında kafiyelidir. Ancak diğer şekillerden farklı olarak her mısradan sonra aynen tekrarlanan bağlantı sözleri getirilir. Bağlantılar üç ve daha fazla sayıda mısralı olabilmektedir.

HAYRİYE NANAY

Hayriye’nin kaşları kara
Hayriye nanay nanay nanay
Canım nanay nanay nanay
Gülüm nanay nanay nanay
Nereden gelsem beni ara

Bağlantı

Hayriye’nin altın dişi

Bağlantı

Yaktı beni yan bakışı

Bağlantı



Hayriye damdan bakıyor

Bağlantı

Bakışı canlar yakıyor

Bağlantı[36]


YABANDAN GEL

Yabandan gel usul (da) boylu yarim yabandan (Arslanım hey hey)

Amman yörü yörü
Çapraz yörü yörü
Kostak yörü yörü
Yörü yörü yörü

Aldım haberini (de) garib çobandan (Arslanım hey hey)

Bağlantı

Yaban ellerinden (de) özendim geldim (İmanım hey hey)

Bağlantı

Gördüm cemalini efendim geldim (Arslanım hey hey)

Bağlantı

Yaban ellerinde (de) yatmış uyumuş (Yeşilim hey hey)

Bağlantı

Elâ gözlerini uyku bürümüş (Arslanım hey hey)

Şirin yörü yörü
Tek tek yörü yörü
Bebek yörü yörü
Kostak yörü yörü
Usul yörü yörü
Güzel yörü yörü
Yörü yörü yörü[37]


BİR KAŞ BİR GÖZ

Elinde süt küleği
O maral o ceylan
O sevgilin bağında
Ölürem anam dönmenem
Giderem anam gelmenem
Bir kaş bir göz bir dil bir diş
Bişmişi yanağında
Sütten beyaz bileği

Bağlantı

Giderem öylesine

Bağlantı

Karagöz mehlesine

 

[*MeleK*]

Ce: Yapilarina GÖre TÜrkÜler

BENTLERİ ÜÇ MISRA OLAN TÜRLÜLER

Bu tip türküler aynı zamanda üçleme olarak da adlandırılır Mısraların kafiye düzeni aaa, bbb, ccc... yahut aab, ccd, eef... şeklindedir. Bazı üçlemelere 1-4 mısra arasında bağlantı sözleri eklenir. Bağlantılar farklı sözlerden oluşabildiği gibi genellikle aynı sözlerin tekrarı şeklindedir. Az da olsa, 5-7 mısralı bağlantılar vardır.


a. Sadece üçlüklerden ibaret olan türküler

CEREN TÜRKÜSÜ

Şu cerenin sulağına varmalı Şu cerenin sulakları sekili
El bağlayıp divanına durmalı Sekisinde gül ireyhan ekili
Şu güzeli sevdiğine vermeli Mor belikler birbirine sokulu

Ceren çıkmış eşikliğin taşına Şu cerenin sulakları kayalı
Güneş değmiş kemerinin kaşına Kayasında selvi söğüt dayalı
Yeni değmiş on üç on dört yaşına Şeker yemiş dudaklı boyalı

İnem gidem şu dağlardan aşağı
İki bacı çift bağlamış kuşağı
Bize derler Andırın’ın uşağı[39]


b. Bağlantıları bir mısra olan türküler

Bağlantılar aynen tekrarlanan sözlerden oluşur. Bentleri oluşturan mısralar ise kendi aralarında kafiyelidir. Yani kafiye düzenleri şu şekildedir: aaa-b, ccc-b, ddd- b.


BÜLBÜL NE YATARSIN

Bülbül ne yatarsın Çukurova'da Bülbülün yatağı bahçeler bağlar
Eşin şahin kapmış kendin yuvada Garibin yatağı kahveler hanlar
Kendim gurbet elde gönül sılada Gurbet elde ölsem bana kim ağlar
Ötme garip bülbül gönül şen değil Ötme garip bülbül gönül şen değil

Bülbül ne yatarsın bahar erişti Bülbül ne yatarsın bahar yaz geldi
Kırmızı gül goncasına kavuştu Bizim göle ördek geldi kaz geldi
Sılada sevdiğim aklıma düştü Sılada sevdiğim benden vaz geldi
Ötme garip bülbül gönül şen değil Ötme garip bülbül gönül şen değil

Bülbül ne yatarsın baharın vakti Gülün nazla ömrü gelip geçiyor
Yıkıldı gönlümün sarayı tahtı Bülbül kafesinden kaçmış uçuyor
Böyledir âlemde âşığın bahtı Kervan yükün almış konup göçüyor
Ötme garip bülbül gönül şen değil Ötme garip bülbül gönül şen değil

Kimi türkülerde ise, aşağıda olduğu gibi bağlantı sözleri ve kafiyeleri farklılık arz eder.


TURNAM GELİR

Turnam gelir çizin çizin
Kanadı boynundan uzun
Turnam gelir yazın güzün
Bizim göllere inin turnalar

Turnamın anadı eğri Turnam gelir yata kalka
Böyle midir yarin ahdi İbiğinde altın halka
Geldi serilmenin vakti Gel bizim göllerde çalka

Bağlantı Bağlantı
(çizin çizin : sıra sıra)


c. Bağlantıları iki mısra olan türküler

Kafiye düzeni (aaa-bb, ccc-bb, ddd-bb, eee-bb) olan türkülerdir. Bağlantı sözleri her bendin sonunda aynen tekrarlanır.

ZEYNEP

Zeynep bu güzellik var mı soyunda Zeyneb'e yaptırdım altından tarak
Elvan elvan güller biter koynunda Tara kâkülünü gerdana bırak
Arife gününde bayram ayında Zeyneb'e gidemem yollar pek ırak

Zeyneb'im Zeyneb'im allı Zeyneb'im Bağlantı
Üç köyün içinde şanlı Zeyneb'im

Söğüdün yaprağı narindir narin Kangal'dan aşağı Mamaş'ın köyü
İçerim yanıyor dışarım serin Derindir kuyusu serindir suyu
Zeyneb'i bu hafta ettiler gelin Güzeller içinde Zeyneb'in huyu

Bağlantı Bağlantı [40]


Bazı türkülerin bağlantıları aynen tekrarlanan sözlerle değil, kendi aralarında kafiyeli kelimelerle oluşturulmuş sözlerle sağlanır. Bu tip şiirlerin de kafiye düzenleri yukarıdaki gibidir.

EMİNE'M OTURMUŞ

Emine'm oturmuş taşın üstüne
Taramış zülfünü kaşın üstüne
Selâmın gelirse başım üstüne

Emine'm Emine'm aslan Emine'm
Gel otur yanıma yaslan Emine'm

Emine'm oturmuş gül ile oynar
Taramış zülfünü tel ile oynar
Sabah serininde yel ile oynar

Emine'm Emine'm yaman Emine'm
Gel otur yanıma aman Emine'm

Karşı dağda yeşil buğday ekili
Emine'min top top olmuş kekili
Emine'm olmuştur kızlar vekili

Emine'm Emine'm üzen Emine'm
Gel otur yanıma düzen Emine'm

Emine'm oturmuş kendini över
Altın saç bağları topuğu döğer
Bin altın vermişim bin daha değer

Emine'm Emine'm hanım Emine'm
Gel otur yanıma canım Emine'm

Emine'm Emine'm sabah suyuna
Al fistan kestirdim ince boyuna
Kurban olam Emine'min huyuna

Emine'm Emine'm nemsin Emine'm
Gözümün içinde nemsin Emine'm [41]

(zülf : yüzün iki yanındaki saç, işkil : şüphe)

Bentleri üçlüklerden oluşan bazı türkülerin bağlantıları farklı sözlerden ve kafiyelerden oluşabilir. Bunun yanında, daha önce kullanılmış sözler tekrar bağlantı olarak kullanılabilir. Hal böyle olunca türkünün kafiye düzeni de değişik olur ve aaa-bb, ccc-dd, eee-ff, ggg-hh... şekline dönüşür. Sözgelişi, aşağıya aldığımız ve 15 bentten oluşan Eğin Türküsü bu özellikte bir türküdür.

EĞİN

Eğin viran olmuş baykuşlar öter Eğin dağlarında güller bitmiyor
Gül olan yerlerde bülbüller öter Viran bahçelerde bülbül ötmüyor
Cevrini ben çektim el almış yatar Yarimin sevdası baştan gitmiyor
Ya ben ağlamayım kimler ağlasın Gel ağam gel ağam gel de yine git
Yaram yürektedir kimler bağlasın Akan yaşlarımı sil de yine git

Eğin'in ardından akan Fırat'tır Eğin'in etrafı dağdır meşedir
Ağamın bindiği demir kır attır İçinde oturan beydir paşadır
Sılaya gelmesi hayli murattır Yüz elli mahalle beş yüz köşedir
Gel ağam gel ağam olma hıyanet Gel ağam gel ağam olma yalancı
Gurbet icad eden görmesin cennet Benim ahım eder seni dilenci

Eğin'in içinde bir sulu ırmak Ağam İstanbullu Eğinli misin
Aman ne müşkülmüş yardan ayrılmak Sılaya gelmeye yeminli misin
Nasip olmayacak yatıp sarılmak Yoksa bana da mı emin değilsin
Tez gel ağam tez gel ömrüm geçiyor Tez gel ağam tez gel eğlenmeyesin
Ecel şerbetini yarin içiyor Elde güzel çoktur evlenmeyesin

Eğin viran olmuş bülbül ötmüyor Sabahtan kalktım ki güneş parlıyor
Ağam ırak yolda elim yetmiyor Ağam atın terkisini bağlıyor
Sayı tutam dedim sayı gitmiyor Baktım ağam usul usul ağlıyor
Gel ağam gel ağam tez gel sılaya Tez gel ağam tez gel dayanamıyom
Sen gelmezsen ben geleyim oraya Uyku gaflat bastı uyanamıyom

Ağam odamızın sergisi çuha Eğin'in altında susuz çaylara
İnceldi bağrımız pek oldu yufka Yalvarırım yıldızlara aylara
Göreyim yüzünü bu canım çıka Yar ile sahrada geçen çağlara
Tez gel ağam tez gel gel de yine git Ya ben ağlamayım kimler ağlasın
Akan gözyaşımı sil de yine git Bu garip gönlümü kimler eğlesin

Ağam sen gideli yedi yıl oldu Ağamın bıyığı burmadır burma
Diktiğin ağaçlar meyveye döndü Bir teli ibrişim bir teli sırma
Seninl gidenler sılaya döndü Mevlâ'yı seversen gurbette durma
Gel ağam gel ağam olma hıyanet Gel ağam gel ağam gel de yine git
Gurbet icad eden görmesin cennet Akan gözyaşımı sil de yine git

Güneş doğar iken allanır dağlar Yeşil kurbağalar öter göllerde
Yeşil ipeklere boyanır bağlar Kırıldı kanadım kaldım çöllerde
Yarimin hasreti ciğeri dağlar Anasız babasız gurbet ellerde
Ya ben ağlamayım kimler ağlasın Ya ben ağlamayım kimler ağlasın
Yürek yarasını kimler dağlasın Şu mahzun gönlümü kimler eğlesin

Bayram geldi diye oynuyor kızlar
Yari düşününce yüreğim sızlar
Karalar giyinmiş gökte yıldızlar
Tez gel ağam tez gel bayram geliyor
Eller sevdiğine allar alıyor [42]
(eğlenmek : bir yerde kalıp zaman geçirmek, sayı : saî, haberci )


İki mısra bağlantılı türküler içinde, bağlantı sözlerinin tamamen farklı şekilde olanları da vardır. Kafiye düzeni yukarıdaki türküde olduğu gibidir.

KAR MI YAĞDI

Kar mı yağdı Kütahya'nın dağına Ah Kerime'm hangi bağın gülüsün
Ateş düştü ciğerimin bağına Sen Mevlâ'nın bir sevgili kulusun
Gül döşenmiş şalvarının ağına N'ettim sana sen Allah'tan bulursun
A dağlar a dağlar laleli dağlar Külhan tütününden baskın sanarım
Lalesi boynunda bir gelin ağlar Uyuyup uyanıp seni ararım

Yine yeşillendi suların başı Varam gidem dağlar alsın önümü
Aktı da dinmiyor gözümün yaşı Yadlar aldı koyvermiyor gülümü
Ateşe koysunlar gülmedik başı Ateşlere yaktım deli gönlümü
Kayırma sevdiğim gün böyle kalmaz Ölüm olsa ayrılıklar olmasa
Yanar yüreğimin ateşi sönmez Ya n'edem sevdiğim eller sarmasa [43]

(kayırma : merak etmek)


ç. Bağlantıları üç mısra olan türküler

Bentleri ve bağlantıları üç mısra olan türkülerdir. aaa-bbb, ccc-bbb, ddd-bbb ... şeklinde kafiyelenirler. Bağlantı sözleri aynı veya farklı sözlerden oluşabilir.

EZO GELİN

Ezo Gelin benim olsan seni vermem feleğe
Güzel yosmam başın için salma beni dileğe
Anası huridir de kendi benzer meleğe
Nen eyle de ah bahtı karam nen eyle
Çık Suriye dağlarına bizim ele el eyle
Gel bahtı karam gel sıladan ayrı yazılım gel

Ezo Gelin çık Suriye dağlarının başına
Güneş vursun da kemerinin kaşına
Bizi kınayanan bu ayrılık gelsin başına

Bağlantı


ELİF KIZ

Elif kız da çıkmış dağın başına
Ay mı doğmuş gün mü doğmuş kaşına
Elif henüz girmiş on dört yaşına
Elif’im ağlama
Karalar bağlama
Gidiyorum eyleme

Kutnu kumaş atlas döşek yumuşak
Elif’in koynunda taze bir uşak
Elif ister sabaha dek boğuşak
Elif’im densiz
Gerdanı bensiz
Duramam sensiz[44]


EVLERİNİN ÖNÜ BAKLA

Evlerinin önü bakla
Güvercinler döner takla
Al beni yanında sakla
Aman aman dayanamam
Seher vakti uyanamam
El kızısın güvenemem

Evlerinin önü handır
Yanar yüreğim külhandır
Görmeyeli çok zamandır
Bağlantı[45]


d. Bağlantıları dört mısra olan türküler

Üçlük olan bentlere dört mısra ilave edilerek söylenen türkülerdir. Bu türkülerde de bentler kendi arasında, bağlantılar kendi arasında kafiyelenirler. Kafiye düzenleri aaa-bbbb, ccc-bbbb, ddd-bbbb... şeklindedir. Kimi zaman bağlantı sözleri manilerle sağlanır. Bu durumda bağlantıların kafiyesi mani kafiye düzeninde olduğu gibi bbxb şekline dönüşür.

EVLERİ VAR ENGİN

Evleri var engin Evleri var düzde
Babası var zengin Name gelin yüzde
Name benim dengim Name'm benim sizde
Andım Name gelin Andım Name gelin
Yandım name gelin Yandım name gelin
Bir gonca gül idim Bir gonca gül idim
Soldum name gelin Soldum name gelin [46]

(Name : Naime)


PINAR BAŞINDAN BULANIR

Pınar başından bulanır (canım oy)
İner ovayı dolanır (canım oy)
Sende çok mallar talanır (canım oy)
Dağlar duman oldu
Çayır çimen oldu
Ben yari görmedim
Halim yaman oldu

Hiç ovaya inmedinmi (canım oy)
Aşk oduna yanmadın mı (canım oy)
Gam gussadan donmadın mı (canım oy)
Bağlantı

Yaz görmemiş kışa benzer (canım oy)
Dört görmemiş başa benzer (canım oy)
İçmiş de sarhoşa benzer (canım oy)
Bağlantı

Köroğlu serinden geçti (canım oy)
Aşkın dolusunu içti (canım oy)
Ayvaz gelip bundan geçti (canım oy)
Bağlantı

(talanmak : yağma etmek, gussa : kaygı, tasa, keder, dolu : bade, bundan : buradan)


e. Bağlantıları beş mısra olan türküler

Kafiye düzeni aaa-bbbbb, ccc-bbbbb, ddd-bbbbb... yahut aaa-bbccc, ddd-bbccc, ee-bbccc... şeklindedir. Bağlantı sözü aynen tekrarlanan sözlerdir.

MİHRALİ BEY**

Ben gidiyom Rüştü Bey'im ağlama
Köz koyup da ciğerimi dağlama
Alay gitti beni burda eğleme
Yemen'e de benim ağam Yemen'e
Erdi m'ola Mihrali Bey Yemen'e
Kurdu m'ola çadırları çimene
Oğul köz düştüğü yeri yakar kime ne
Oğul dert benim değil mi vallah kime ne

Ben gidiyom Rüştü Bey'im sana bir nişan
Susuzluktan alayları perişan
Hiç iflah olur mu Yemen'e düşen
Bağlantı

Mihrali'yi sorarsan ezelden yaslı Mihrali'yi sokaklarda tuttular
Çifte al kılıcın ucları paslı Ağamı da bir kurşuna sattılar
Ta ezel ezelden yaslıyım yaslı Mihrali'yi yemen'e de attılar
Bağlantı Bağlantı

Mihrali Bey Hamidiye alayı Devlete bağlıdır şu senin başın
Düşmanlar çıkardı türlü belayı Cihanda aransa bulunmaz eşin
Nedir Ali Bey'im bunun kolayı Elliyle altmışa yakındır yaşın
Bağlantı Bağlantı

Kum tepesi oldu görünmez otlar Arap atlar geldi bağlanmak ister
Açlıktan ölüyor küheylan atlar Kömüşlerin geldi yağlanmak ister
Kardaş şehit düştü nice yeğitler Rüştü Bey büyüdü evlenmek ister
Bağlantı Bağlantı

(Rüştü Bey : Mihrali Bey'in oğlu, Ali Bey : Mihrali Bey'in kardeşi)


f. Bağlantıları altı mısra olan türküler

YAĞMUR YAĞAR YER YAŞ OLUR

Yağmur yağar yer yaş olur
Rakı içen sarhoş olur
Güzel sevmek pek hoş olur
Ayaş üzüm asması
Urumeli yosması
Sarsam olmaz mı
Ellilik liraları
O beyaz gerdana
Taksam olmaz mı

Yağmur yağar biber gibi
Yerler çeker sünger gibi
Benim yarim hünkâr gibi
Bağlantı[47]


g. Bağlantıları fazla sayıda mısralı olan türküler

Üçlü bentlere dörtten fazla sayıda sözler ilave edilerek meydana getirilmiş olan türkülerdir. Bağlantı mısraları 7, 8, 9 hatta on mısra olabilir. Sözgelişi TRT Repertuarında THM 918 numarasıyla kayıtlı Adanalı türküsünde bağlantı kısmı on mısralıdır. Bağlantılarda sistemli bir kafiye düzeni olmamakla beraber, genellikle birbirine yakın olan mısralarda kafiyeye özen gösterilmiştir.

EVLERİNE VARAMADIM GAZELDEN

Evlerine varamadım gazelden (aman)
Sokağına çıkamadım güzelden
Sever idim kız ben seni ezelden (efem)
Top zülüflüm dalgın uykulardan uyanamadım
Sürmeli gözlü yarim senden ayrılamadım
Yattım yarin dizine
Baktım elâ gözüne
Kulak verdim sözüne
Dalgın uykulardan uyanamadım
Sürmeli gözlü yarim senden ayrılamadım

Bir gemim var salıverdim engine (aman)
Kaderim yok düşemedim dengime
Şimdi rağbet güzel ile zengine (efem)
Bağlantı [48]


HOROZUMU KAÇIRDILAR

Horozumu kaçırdılar
Damdan dama uçurdular
Suyuna da pilav pişirdiler
Piligâh piligâh pili pili gâh gâh
Küpeli Horoz'um yar kar beyazım
Bir sabah kalktım
Avluya baktım
Aradım taradım
Bağırdım çağırdım
Piligâh piligâh pili pili gâh gâh
Küpeli Horoz'um yar kar beyazım

Kanadı var kilim gibi
İbiği var elim gibi
Acısı var ölüm gibi
Bağlantı [49]


h. İki bağlantılı türküler

BEYLER BAHÇESİ

Beyler bahçesinden atlayamadım
Cephanem döküldü toplayamadım
Zalim düşmanları haklayamadım
Var git oğlan vargit ben sana varmam
Annenden babandan intizar almam

Tabancası belinde
Şişhanesi belinde
Güzel İzmir yolunda
Ben bir güzele vuruldum

Beyler bahçesinde kandiller yanar
Kandilin şavkına bülbüller konar
Herkes sevdiğine böyle mi yanar
Bağlantı[50]


BAĞ ALTINDA OTURURKEN

Bağ altında otururken
Gül güle bade doldururken
Yar doldurup ben içerken
İmanım al kadeh kana boyandı
Yosmam ahbaplar bade dolandı

Sürü sürü kızlar
Sürmeli gözler
Göğsünde çapraz
Düğmeli kızlar

Al kirazım dalındayım
Yar senin hayalındayım
Ölene dek vaz geçmem
Bağlantı [51]


ı. Bağlantıları mısra aralarında olan türküler

Üçlüklerle kurulu bazı türkülerin bağlantısı mısra aralarına getirilmiştir. Bu tip türkülerin bağlantıları genellikle 6, 7, 8 mısralardan mürekkeptir.Üçlükler ve bağlantılar kendi aralarında kafiyelenmişlerdir.

GICIR GICIR GELİR

Gıcır gıcır gelir yarin kağnısı
Aman ömrüm palazım aman
Öldürdün beni
Soldurdun beni
Yosmanın kızı
Etme bu nazı
Gel bize bazı
Salın da boynunu göreyim aman
Ben aşkından öleyim aman

Ben de bilmem benim yarim hangisi
Bağlantı

Fidan boylu ince belli kendisi
Bağlantı [52]


4. BENTLERİ DÖRT MISRALI OLAN TÜRKÜLER

Çoğunluğu manilerin ardarda getirilmesiyle, koşma düzeninde yahut bağlantı ilaveleriyle oluşturulmuş türkülerdir. Bunun yanında bentleri on bir heceli sözlerle meydana getirilmiş olan çeşitleri de vardır. Bu türkülerin yapısına göre kafiye düzenleri de değişik olur. Oldukça değişik özellikler gösteren ve temeli dörtlükler üzerine bina edilmiş olan bu türküleri şu şekillerde gruplandırabiliriz:


a. Sadece dörtlüklerden kurulu türküler

Bu tip türkülerin genellikle, mısraların başlarına veya sonlarına; aman, yar yar. diloy, le le yar, haydi de haydi, oy aman... tarzındaki nida sözleriyle, hatta daha fazla sayıda sözlerden oluşturulan kelime gruplarıyla sağlanan bağlantılar getirilir.

ELİNİZDEN ELİNİZDEN

Yar yar yar Elinizden elinizden
Kurtulaydım dilinizden amman
Yeşil başlı ördek olsam
Sular içmem gölünüzden amman

Yar yar yar İnce çayır biçilir mi
Soğuk sular içilir mi amman
Bana yardan geç diyorlar
Yar tatıdır geçilir mi amman

Yar yar yar Ezmeyinen ezmeyinen
Yar bulunmaz gezmeyinen amman
Mezarımı kızlar kazsın
Gümüş saplı kazmayınan amman[53]


GURBETE GİDİŞİMDİR

Gurbete gidişimdir Oy na na na
Goncagül derişimdir Oy na na na
Eğil eğil öpem yar Oy na na na
Belki son görüşümdür Oy na na na

Dut ağacı boyumca Oy na na na
Dut yemedim doyunca Oy na na na
Çöl kalasın İstanbul Oy na na na
Dar görmedim doyunca Oy na na na

Mavi şalvar göbekte Oy na na na
Kahve döğer dibekte Oy na na na
Yarim gitmiş gurbete Oy na na na
Sevdası var yürekte Oy na na na

Bülbül yuvada inler Oy na na na
Öter kalbini dinler Oy na na na
Benim göynlümde sensin Oy na na na
Senin gönlünde kimler Oy na na na[54]


b. Bağlantıları bir mısra olan türküler

Ard arda getirilen manilere bir mısra ilave edilerek söylenen türkülerdir.

BAŞINDAKİ YAZMANIN

Başındaki yazmanın
Çiçekleri solmaz mı
Kız açsana yüzünü
Biraz görsem olmaz mı
Gel gel gel aman aman ley ley ley leylim

Tuttum parmaklarından Çekmecemi açamam
Öptüm yanaklarından Gülden gömlek biçemem
Vallah alırım seni Padişah tahtın verse
Beyin konaklarından Ben yarimden geçemem

Bağlantı Bağlantı

Derdim var dağlar gibi Yeşil ipek ezemem
Söylemem eller gibi Ben canımdan bezemem
Yana yana kül oldum Ellerin kızı için
Virane bağlar gibi Deli olup gezemem

Bağlantı Bağlantı[55]


YOZGAT SÜRMELİSİ

Of of
Sabahınan esen seher yeli mi
Benim gönlüm divane mi deli mi
Durup durup yar göğsünü geçirir
Yoksa bugün ayrılığın günü mü
Vay vay annem sürmelim vay

Of of
Gel yar senin ilen bir kâm edelim
Kavilden karara dönmemesine
İkimiz bir dala yuva kuralım
Başka daldan dala konmamasına
Vay vay annem sürmelim vay

Of of
Kaşın çamelenmiş kirpik üstüne
Havada buludun ağdığı gibi
Çiy düşmüş de gül sineler ıslanmış
Yağmurun güllere yağdığı gibi
Vay vay annem sürmelim vay[56]


c. Bağlantıları iki mısra olan türküler

Farklı şekilleri vardır. Bir kısmının bentleri ve bağlantıları kendi aralarında kafiyelidir. Bentler genellikle aynen tekrarlanan sözlerdir.

BULUT GELİR

Bulut gelir pare pare Bulut gelir salkım saçak
Dördü beyaz dördü kare Böğrüme soktular bıçak
Sen açtın sineme yare Bana yalan sana gerçek
Bulunmaz derdime çare Sebep olan Mevlâ'dan çek

Aman ceylan aman dersin Bağlantı
Bir gün canından bezersin


KOYUN GELİR

Koyun gelir yata yata Koyun gelir yozuyunan
Çamurlara bata bata Ayağının tozuyunan
Gelin Ayşe'm suya gitmiş Gelin Ayşe'm sele gitmiş
Yosunları tuta tuta Yanı çifte kuzuyunan

Aman Ayşe'm yaman Ayşe'm Bağlantı
Dağlarbaşı duman Ayşe'm

Ağılın önünde kavak
Kavaktan dökülür yaprak
Gelin Ayşe'm sele gitmiş
Eli kına yüzü duvak

Bağlantı [57]


ŞEFTALİ AĞAÇLARI

Şeftali ağaçları Bahçalarda idrişah
Türlü çiçek başları Boyu uzun kendi şah
Yaktı yandırdı beni İki gönül bir olsa
Yarin hilâl kaşları Ayıramaz padişah

Tin tin tinimini hanım Bağlantı
Seni seviyor canım

Bahçalarda kereviz
Biz kereviz yemeyiz
Bize Sinoplu derler
Biz güzeli severiz

Bağlantı [58]


ç. Bağlantıları üç mısra olan türküler

Bentleri genellikle manilerden oluşturulan türkülerdir. Bağlantı olarak getirilen üç mısralı sözler birbiriyle kafiyeli olan sözlerdir.

MADIMAK

Madımak bitti m'ola Madımağın alları
Yolları duttu m'ola Tutu m'ola yolları
Elâ gözlü nazlı yar Hiç aklımdan çıkmıyor
Beni unuttu m'ola Yarin tatlı dilleri

Ah madımak madımak Bağlantı
Yar madımak madımak
Dön de bir yol geri bak

Madımak kurutmadım
Yar seni unutmadım
Hatırını saydım da
Üstüne yar tutmadım

Bağlantı [59]


İNCE ÇAYIR BİÇİLİR Mİ

İnce çayır biçilir mi
Sular ayaz içilir mi
Bana yardan vazgeç derler
Yar tatlıdır geçilir mi

Ağam ben yandım paşam ben yandım
Ellerin köyünde eğlendim kaldım
Bir vefasız yare bağlandım kaldım

Aman ördek yeşil ördek Elinizden elinizden
Kanadını deşir ördek Kurtulaydım dilinizden
Çift gidersin tek gelirsin Yedi başlı ördek olsam
Hani senin eşin ördek Sular içmem gölünüzden

Bağlantı Bağlantı[60]


d. Bağlantıları dört mısra olan türküler

Bağlantı sözleri dört mısralık manzum parçalardır. Bunun yanında bağlantı olarak manilerin eklendiği türküler, hiç de az değildir.

KARADUTA YASLANDIM

Karaduta yaslandım
Yağmur yağdı ıslandım
Kınamayın a dostlar
Şekerinen beslendim

Gel gülüm etme gülüm
Sensin benim sümbülüm
Ezelden ayrı düştüm
Sensin benim sevdiğim

Karadut oyulur mu Çiğ sütten kaymak olmaz
Güzele doyulur mu Güzele doymak olmaz
Güzel seven yiğidin Eğil bir yol öpeyim
Kolları yorulur mu Yolcuyum durmak olmaz

Bağlantı Bağlantı[61]


KEMANIMIN TELLERİ

Kemanımın telleri Kekliğin gözü elâ
Gezdim gurbet elleri Başıma açtı belâ
Öyle yadıma düşmüş İgit ona demişem
Yarin tatlı dilleri Sevdiğini tez ala

Aman yare di gelsin Bağlantı [62]
Canım yare di gelsin
Sizin yar sizin olsun
Bizim yare di gelsin


6. Bağlantıları beş mısra olan türküler

Manilerden oluşan manilere bağlantı olarak yine mani getirilir ve bağlantının sonuna aynen tekrarlanan iki mısralık bir söz eklenir.

İĞNEM DÜŞTÜ YERLERE

İğnem düştü yerlere Güvem dalı eğmeli
Karıştı gazellere Güvemini yemeli
Tabiatım kurusun Hakikatli yar ise
Bakarım güzellere Sevdiğine varmalı

Hop şimdallı şimdallı Bağlantı[63]
Yar kapısı mandallı
Mandalını kırmalı
İçeriye girmeli
Yar olduğun bilmeli


f. Bağlantıları altı mısra olan türküler

KUNDURALIM

Ata binip savuşma
Çalıları dolaşma
Sen babama dünür sav (da kunduralım)
Gerisine karışma (da gel kibarım)

Al elma kızıl elma
İrafa dizili elma
Sen alnıma yazıldın (kunduralım)
İster al ister alma ( da gel kibarım)
Sarı lira verelim saydıralam
Beş-on lira verelim kandıralım

Kaleden iniyordum
Çağırsan duyuyordum
Yarim ateş ben pamuk (da kunduralım)
Püf desen yanıyordum (da gel kibarım)

Bağlantı[64]


g. Bağlantıları yedi mısra olan türküler

AĞLAMA CEYLAN BALASI

Ağlaram yaşım gider
Gülsem yoldaşım gider
Geçmerem nazlı yardan
Bilsem de başım gider

Ağlama ceylan balası
Sızlama ceylan balası
Gider gözüv karası
Soyunum bak canıma
Hepsi sevdav yarası
Özüv şıh özüv mulla
Nedi bunun çarası

Ağlaram ağlar kimin Ağlar ağladı meni
Derdim var dağlar kimin Çarpaz bağladı meni
Yüz yerden yaralıyam Demir zencir kâr etmez
Gezerem sağlar kimin Zülfuv bağladı meni

Bağlantı Bağlantı[65]


h. Bağlantıları sekiz ve daha fazla mısra olan türküler

HAYRİYE

Evden çıktı yürüdü
Saçı yerde sürüdü
Sağolası hayriye
Cahil ömrüm çürüdü

Hayriye Hayriye
Hıldır hıldır yürüye
Gelin ömrün çürüye
Erim erim eriye
Bizim evden geriye
Üç adım gel beriye
Kalın kaşlı Hayriye
Hoş bakışlı Hayriye

Bu dere taş arası Kız ben seni görünce
Kirpiğin kaş arası Atlarım taştan taşa
Nerde kaldın gelmedin Kurban olam hayriye
Hey başımın belası Sendeki o bakışa

Bağlantı Bağlantı[66]


DEĞİRMENİN OLUĞU

Değirmenin oluğu (Yar yareli gelin)
Kavaktandır kavaktan (Yar yareli gelin)
Gelinlerin duvağı (Yar yareli gelin)
İpektendir ipekten (Başı sevdalı gelin)

Kızlar yakar fenarı
Keçeci baban geliyor
Sancısı tutmuş ölüyor
Arpa buğday çakıllı
Şimdiki kızlar akıllı
Güzeli nasıl severler
Şöyle böyle severler
Çirkini nasıl severler
Bardaklığa teperler
Aha böyle teperler

Dama çıkma baş açık (Yar yareli gelin)
Arpalar kara kılçık (Yar yareli gelin)
Kız Allah’ın seversen (Yar yareli gelin)
Bohçan al da yola çık (Başı sevdalı gelin)

Bağlantı[67]


ı. Bağlantıları mısra aralarında olan türküler

Bentler manilerden ibarettir. Her mısradan sonra, genellikle aynen tekrarlanan sözlerden oluşan bağlantılar eklenir.

ÇİFTE HAVASI

Eğilin ağmayalar Kızlar ekin biçiyor
Vay benlim nenni nenni Bağlantı
Sürmelim yaktın beni Suyu nerden içiyor
Öynüğü boyamalar Bağlantı
Bağlantı Gelin hona duralım
Eğilin ekin biçek Bağlantı
Bağlantı Kızlar vakit geçiyor
Biz(i) ırgattan sayalar Bağlantı

Bağlantı

Kızlar kalıç atıyor

Bağlantı

Kolu kola çatıyor

Bağlantı

Kızlar çabuk olalım

Bağlantı

Kızlar güneş batıyor

Bağlantı [68]

(kalıç : orak)


ÇAY AŞAĞI İNERKEN

Çay aşağı inerken Çay aşağı çim tutar
Yaz gelir leylek yuva yapar gider Bağlantı
Kız gider oğlan gama bağlar gider
Yitirdim tabancamı İki gelin mum tutar

Bağlantı Bağlantı

Tabancamı ararken Güzelleri severken

Bağlantı Bağlantı

Ben buldum eğlencemi Çirkinleri huy tutar

Bağlantı Bağlantı[69]


HA UN ELE

Kapıda gümüş firke (de)
Dumanım direk direk (de ha ha da)
Ha yavruya hah ha da
Ha güzele hah ha da
Ha un ele hah ha da
Ha dönele ha
El yarine kavuşmuş (da)
Darısı bize felek (De hah ha da)

Bağlantı

Çıra çaktım yanmadı (da)
Meyil verdim alma (da hah ha da)

Bağlantı

Çok yalvardım Allah’a (da)
Duam kabul olmadı (da hah ha da)

Bağlantı

Çaya indim oturmam (da)
Elim suya batırmam (da hah ha da)

Bağlantı

Ben bir güzel kekliğim (de)
Her avcuyı tutulmam

Bağlantı[70]


i. İki bağlantılı türküler

OĞLAN GİDER İŞİNE

Oğlan gider işine
Yandım altun dişine
Bileydim nişanlısın
Hiç düşmezdim peşine

Al oğlan bu da sana
İçtiğin sular sana
Oğlan darılma bana
Beyaz gerdanım sana

Aman ilahi gelin
Sebebim sensin gelin
Ben bir gonca gül idim
Soldurdun beni gelin

Karşıda ot bitmez mi İndim kuyu dibine
Süpürseler gitmez mi Baktım suyun rengine
Bir yiğidin kazancı Anneler kız besliyor
On beş kıza yetmez mi Vermiyor sevdiğine

Bağlantı Bağlantı[71]


j. Bağlantıları mısra sonlarında olan türküler

DAR KÖPRÜDEN GEÇERKEN

Dar köprüden geçerken Uy aman yarim yar
Köprü salladı beni Oğlan oğlan nar danem oğlan bir danem oğlan
Ben ele varmaz idim Uy aman yarim
Ağam yolladı beni Oğlan oğlan nar danesiyim yarin bir danesiyim

Dar köprüden geçerken Uy aman yarim yar
Elim değdi eline Oğlan oğlan nar danem oğlan bir danem oğlan
Altın kemer takınmış Uy aman yarim
Yarim ince beline Oğlan oğlan nar danesiyim yarin bir danesiyim

Dar köprüden geçerken Uy aman yarim yar
Geldik omuz omuza Oğlan oğlan nar danem oğlan bir danem oğlan
Benden sana fayda yok Uy aman yarim
Yarim sen gelme bize Oğlan oğlan nar danesiyim yarin bir danesiyim[72]

 

[Misafir Melek]

mesaj

aradığım türküyü bulamadım